Chicago Sibernetik: Geçmiş Panaptikon

yazar: Marcus Owens

CHICAGO sibernetik
"Biz sokaklara, geçitlere ve kaldırımlara sahibiz" açıklamasında bulunan Belediye Başkanı Daley, sanki varlıkları devletin gücünün bire bir uzantısıymış gibi olan ve sözde, kent dokusuna köklü değişiklik yaratmacak olan, 2000 yeni küçük-denetimli gözetleyici camgözü Chicago (Şikago) sokaklarına geteriyor. Daley'in uyanık alaycı mavi gözlerinin etrafında yaşayan birinin onaylayacağı gibi, daha iyi veya daha kötü olabilecek bir vaka olarak, camgözün ruhsal-mekansal (psycho-spatial) etkileri çok güçlüdür. Çünkü genellikle binalar, evidaresi veya siyasi malzeme göstergeleri ve hatta mekansal ve kültürel anlam vericisi değildir, kentin sadece bir "maddi varlık" olmamasına karşın bir "ilişkisel düzenleme" olması ayrılmaz bağlara sahiptir (2). Bu yüzden, Daley'in camgözleri, uyuşturucu hap satıcılarını çökerme çabasından daha fazla sahnelenmektedir. Daha açık olarak, Frank Gehry'nin sayısal olarak tasarlayıp, Millenium Park'ta inşa ettiği "blob" (su damlası), dünyanın ikinci büyük hava savunma yüklenicisi tarafından kısmen finanse adilip, Şikago ızgara yerleşmesi üzerinde tarihi dörtgen gökdelenler arasına yerleştirilirken, toplumumuzu şekillendiren güçler hakkında daha derin gizli etkileri açığa çıkardı.


Emin olarak, kent gözetleme yeni bir şey değilken, Daley'in camgözleri, ileri-sanayi kentlerinde gözetlenen olma anlamına gelmenin en açık örneğidir. Kent gözetleme vebasından, sayısalışığın (fotoğraf) bulunuşuna ve üretim alanlarında polisin karanlık oda kurmasının yapılaşmasına, gözetim ve onun gerekli doğal sonuçlarına, bireyleşme modern durumun gelişiminin bir parçası olmuştur. Soğuk savaş sayesinde yenilikler ve Marshal Palanı tüketiciliği hızlandı, 21. yy teknikbilgideki gelişmleri GPS, Cep Telefonu, İnternet ve onun ortaya çıkardığı YouTube, Craigslist ve Myspace bu güçlü ilişkileri, özellikle 9/11 ışıklarıyla ve ondan sonra gelen toplum sözleşmesi tartışmalarını dönüştürdü. Şikago, şehir çapında ulaşılması önerilen kablosuz internet çalışmaları ve GPS otobüs izleme istemi gibi çalışmalar ile bu gelişmelerin ön safında yer almıştır. Daha önce bahsedilen "Operation Disruption" (Kargaşa Harekatı), yeni kolay denetimli, etkileşimli kimlik saptayan camgözler ve onlarla şüpheli davranışları takip etmede olduğu gibi özellikle modernist panaptikon sürecinde hareket eder. "Amaçsızca gezinen, dışarıda vakit geçiren bir camgöz ile araçyolu kenarından arabaları çekmek..." kentin ekran ile denetim dairesinde renkli olarak belirlenen ve hemen kayda geçirilen tüm bu etkinlikler, daimi olarak, camgözün haz süzüşünün, etkinliğinin yiyişsel dikizciliği ile boyun eğdirir.

Çevre sakinleri bilinçli ve etkin bir şekilde sayısal kayda geçirilirken, sayısal olarak var olmaları etkilişimli bir mekan yaratırken ve sakinler bedensel ve sanal olarak var olurlarken, kullanıcılar, tasarımcılar, binalar ve bölgeler arası mekansal ilişki şiddetli bir şekilde değişir. Bu 'uygulayımbilim' akımı bizim kentte nasıl yaşadığımız üzerinde önemli etkilere sahip olmuştur.

Mimarlık, uzay ve mekan arasındaki ilişki üzerine, 20. yüzyılın ikinci yarısında Foucault, yerleştirme için Galileo'nun yerini alması ile uzay başlangıcının ortaçağ iktidar işleyişinin aşamalı olarak yok oluşunu belgeledi. Padişahın (monark) ayinler yolu ile oluşan güç gösterisi, "'doğru adı', 'doğru mekanı', 'doğru bedeni', 'doğru hastalığı', 'doğrı IP adresi' her bir birey için günlük hayatın en küçük ayrıntısının belirlenmesine sızan düzenleme" tarafından yerinden edilmiştir.(3) Ortaçağ kalıntıları hala 20. yüzyıl içinde kamusal/ özel alan, çalışma/ eğlence, kültürel/işleyişsel gibi ikiliklerin varlığı ile sürdürülmesine rağmen, uygulayımbilimsel aracı alanların gelmesi, bilgi ağları ve kablosuz uygulayımbilim öncelikle toplumun ve mekanın ikili bölünmesini yok etmek için ayarlanır (4). Başka bir deyişle, modern kent, anıtsız bir kent, ekinsel belleği olamayan kenttir, sadece etkin unutuşunu hatırlayan kenttir, geçmiş geleceğin tahmin edilmesidir (5). Şikago gibi varoşları genişleyen ve "komşulukları" soylulaştırılan, mekanı olmayan, sürekli sabit ve değişken ana çevresi olmayan bu tip bir kentte, her zaman her yerde var olan izleme hizmeti sıkça karşılaşılan durumdur ve "burada" kalan melez bir alandır. Belkide, bu durum görüntü üretimi üzerinden kent kararlılığını ya da onun yüksek fiyatlı bilgisayarla oluşturulan yeni gezme alanlarını açıklamaya başlayabilir: Milenyum Park, bulut kapısı ve Frank Gehry Band Shell. Aksi hal onların sanal çizgide resim doygunluğunu geldiği yerde tehlikeye atabilir. Melez uzay fikriyle benzerlik cyborg'dür. cyborg, cyborg makine ve organizmanın sibernetik melezi ise, cybernetik melez kent, yaşam destek işleyişlerinin bağlantı dizisi olarak kavramlaştırılabilir. Bu durum, mekansal farklılıkları insan bedenlerinin belirgin düzenlemesiyle benzerlik taşıyan, ilk üretim/sanayi kentleri ile karşıtlık oluşturmaktadır (6). Özellikle alışveriş merkezlerinin, çalışma alanlarının varoşlarda gelişmesine benzer şekilde güneyin alt yapısı kısıtlı kentleri genişlerken, uluslar arası kuzeyin karşısında ileri sanayi bölgelerinde sabit malzeme işleyişlerinin eskidiğini kanıtlamaktadır. Veri tabanlı altyapıların ötesinde ( sanayi kentinin malzeme ve yapı tabanlı alt yapısının karşıtı olarak) sybernetik fikir sayısal uygulayımbil ile karşı kaşıya olan bina tasarımlarını gittikçe soyutlaşan, modernist mimarinin sakinlerinden farklı formu, yapıyı ve malzemeleri ile genişletir. Gerçekten, bilgisayar Millenium Park'daki biçimleri oluşturmuştur, burayı çevreleyen düzenli semtler ve bölgeyi tarayan camgözler fiziksel çevreye göre daha ortaktır. Soğuk savaş askeri istihbaratın tarihi ile ayrılmaz bir biçimde bilgi geliştirici uygulama yöntemi ile ve gözetlemeciliğin ve röntgenciliğin örtük ruhsal etkinliği ile bağlantı kurmuştur. Melez mekanların gerçekliği doğal olarak politikleşmiştir. Bazı sorunların yanında organ yaratmanın olanağıyla bulunma, "eylem, arabuluculuk ve güç" gibi melez mekanlar olarak tanımlanır. Kasıtlı olarak öznenin geri çekildiği serbest mekanların yaratılmasının tasarlandığı mekan yaratımı bir manevra olacaktır (7). Başkaları 20. yüzyılın toplumcu eylemlerinin devrimci manevralarıyla benzer olduğu için tercih edilir veya "culture jamming", kültürel kundaklama, kartografik kamu bilgilendirme kampanyaları ve sivil itaatsizlik gibi dolaysız kişisel eylemler tercih edilebilir. Bu eylemler daha eşitlikçi melez mekanların yaratılmasının ilgi çekici yollarıyken, en ilginç bulduğum "kamu şeffaflığı ve sorumluğu" yöntemi Gözetim Projesinin (The Surveillance Project)gözetleme uzmanı David Lyon'un önerisidir. uygulaşımbilimden aşırı korkmanın gerisinde kötü kokmaya başlayabilecek bir tür olarak aktarılmış olan yöntemlerin aksine, gözetlemenin kamu şeffaflığı, onun eşit şekilde dağıtılmasını talep eden bu izleyciler tarafından bu tip uygulaşımbilimin sarmalanmasıdır. Şikago'nun bilindik örneklerinin ve melez mekanların yeniden biçimlenmesinin ötesi bir kadın barmenin CPD çalışanı Anthony Abatte tarafından dövüldüğü Youtube gösterilerinin yayılmasını ya da Micheal Pleasance'nin 95. cadde CTA'da sivil giyimli CPD memuru Alvin Weems tarafından çok yakından vurulmasını içerir. Eşitlikçi gözetleme benzetmesi bir şekilde Çumhuryetçi Senatör Mark Foley'in eşcinsel içerikli yazışmalarının ortaya çıkarılmasına değin uzatılabilir (8). Panaptikonun geleneksel anlayışı içerisinde, "yoğun kütle/ the compact mass" bireyselliklerin ayrıştırılması yönününde ortadan kaldırılır. Görünmeyen koruyucuların anonim özel hakları ile, toplumsal şifre kişisellikten yoksun özel mahkumlar üzerinde zorlanır. Tele gözetim çağında, özgünlüğün ulaşılabilir olduğunu savunuyorum. Şuan bu izleme sırayla izlenmiş oluyordur ve tüm bu konular geleneksel olarak iktidardakilerin bakışlarına boyun eğdirilmiştir, sadece panaptikonun merkezinde kendi sıralarının gelmesi değil, aynı zamanda doğrusu kendilerini de izliyor olmalarıdır. Özü başkası olan gücün, arzunun ve bedensel eşeyliği çarpıtılırken, özne nesneye dönüşür ve tam tersi, insan bilinci için yeni bir düşünce örneği oluşturur. Tümden her yerde aynı anda bulunmanın gerçekleşmesi sayesinde, panaptikonun, kişisel/diğer mantığın temel gerekliliğinin ortadan kaldırılması ile var olmayı durdurur. Lyon tarafından şeffaflığın ve mali sorumluluğun sağlanması, bütün anlamlar tarafından, bütün bedenleri yönetenler tarafından sağlanır, tüm bunlar sadece Freudçu zevk alıcı bekışa boyun eğmez. Sanal ve melez dünyada, tele-gözetimin gerçekleştirebilme gücündede olması Foucault'un mükemmel işater ettiği ütopyadır (9). Matbaanın icadı, özgürleştirici modern tecrübenin ses verici ve alıcılarının anonim, toplumcu daha karmaşık ikiliğinden uzaklaşan konuşmasına temel olmasına benzerdir, bu yüzden internet daha çok yayılabilir ve internetin görsel içeriği ileri-sanayi çağımızı şekillendirir. Benzer şekilde, eşcinsel evlilik ve kürtaj haklarının anayasal çerçevede kayda geçirilmesinin zorunluluğundaki gelişme, temelde mekansal bir sorundur; gizlilik hakkı (9). Foucault (Panaptikonculuk) sadece banyo ve mutfak düzeninde keskin değişiklikler ile iç tasarımda değil, aynı zamanda kent soylu temizlik ve aile anlayışında da iki modern tesisat alt yapısını kökünden değiştirdi. Sanal ortam camgözleri, sosyalleşme ağları, cep telefonları ve melez mimari alanları aracılığıyla sayısal tele-gözetleme alanının meydana gelmesi, zamanı geçmiş bedensel eşeyliği ve toplumsal kişilikleri yeniden yapılandırır. kendimizin yaşadığı ve yarattığı atak odalarımızda sevgilimizin (ya da valinin) her hareketini ve her konuşmasını bilmemiz yetenek midir? Ya da, bilgisiz kalmaya çabalayıp ve geçmişin ahlakına tutunabildiğimiz kadar tutunmaya mı çalışacağız? eğer öyleyse, sözde bilgi toplumunda çok şey bilmenin ne anlamı olacaktır? Felix Guattari'ye göre, bileşenlerin farklılığı bu gün olduğu gibi, yeni malzemelerin yayılması, yeni elektronik gelişmeler, mesafelerdeki daralma ve bakış açılarındaki gelişme ve varlıksal farklılığın birleşmesi ile daha çok baş döndürücü olmasına yol açar. Bilgilendirici öznellik, yüksek hızlarda eski kutsaldoğrusallıktan bizi uzaklaştırır. Diğer bir deyişle, Şikago'lu mimar ve kent planlamacıları melez mekanların devrimci yeterliliklerini önemseme fırsat ve sorumluluğundadır. Tarihi geçmiş toplumsal ilkelere, bizim daha önceden bulduğumuz Orta Batı alt yapılarının baslanmış malzemelerine dayanmaya ve bayat modernizme sarılmaya devam etmeyelim. Millennium Parkın askeri-sanayi destekçileri ve uyuşturucu savaşları kameralarının satıcıları için uygulaşımbilimsel temsil alanlarının geleceğinden ayrılmayı göze alamayız.


http://www.marcusowens.com/chicagocybernetic.pdf sitesinden çevrilmiştir, şuan için kullanılmaması önerilir, kötü bir çeviridir.
çeviren: deniz şimşek